در این مقاله با استانداردهای طراحی رمپ ویلچر در فضاهای عمومی و خانگی آشنا می‌شوید؛ از زاویه شیب مجاز و عرض مناسب تا جنس کف، نرده ایمنی و الزامات نصب مطابق با دستورالعمل‌های بین‌المللی و ملی.
دسترسی آسان و ایمن به فضاهای مختلف، یکی از پایه‌های طراحی فراگیر در معماری مدرن است.
در این میان، رمپ ویلچر نقش کلیدی در فراهم‌کردن امکان تردد برای افراد دارای محدودیت حرکتی، سالمندان و بیماران دارد.
اما رمپ زمانی کارآمد و ایمن است که مطابق با استانداردهای فنی و انسانی طراحی و نصب شود؛ در غیر این صورت، نه‌تنها کمکی به دسترس‌پذیری نمی‌کند، بلکه ممکن است خطرساز نیز باشد.
استانداردهای طراحی رمپ شامل مواردی مانند زاویه شیب، عرض رمپ، جنس سطح، ارتفاع جان‌پناه، فضای استراحت (پلتفرم) و حتی نحوه‌ی اتصال به ورودی ساختمان است.
در این مقاله، به‌صورت کامل و کاربردی با استانداردهای رمپ ویلچر در فضاهای عمومی و خانگی آشنا می‌شویم و نکات اجرایی آن را بر اساس تجربه مهندسان، دستورالعمل‌های بین‌المللی (ADA, ISO) و الزامات بومی بررسی می‌کنیم.
فهرست مطالب
- اهمیت رعایت استاندارد در طراحی رمپ ویلچر
- زاویه شیب و طول رمپ در فضاهای مختلف
- عرض مناسب رمپ برای ویلچر و واکر
- سطح رمپ و الزامات ضدلغزش
- نرده‌ها، جان‌پناه و حفاظ‌های جانبی
- فضاهای استراحت (پاگردها) در رمپ‌های طولانی
- استانداردهای رمپ در فضاهای عمومی (ادارات، مراکز درمانی، مدارس)
- رمپ در خانه‌ها و ساختمان‌های مسکونی
- تفاوت استانداردهای داخلی با مقررات بین‌المللی (ADA, ISO)
- خطاهای رایج در اجرای رمپ ویلچر
- جمع‌بندی و توصیه‌های کاربردی
۱. اهمیت رعایت استاندارد در طراحی رمپ ویلچر
رمپ ویلچر یکی از مهم‌ترین عناصر در طراحی دسترسی بدون مانع (Barrier-Free Design) است.
این سازه‌ی ساده، اگر به‌درستی طراحی شود، می‌تواند تفاوتی بزرگ در کیفیت زندگی افراد دارای محدودیت حرکتی ایجاد کند؛ اما اگر شیب، عرض یا جنس آن غیر‌استاندارد باشد، خطر سقوط یا عدم امکان استفاده برای فرد را به همراه دارد.
🔹 افزایش ایمنی و کاهش خطر سقوط
رمپ‌هایی با شیب زیاد یا سطح لغزنده، حتی برای کاربران سالم، خطرناک هستند.
مطابق استاندارد ADA، هر یک متر ارتفاع باید حداقل با ۱۲ متر طول رمپ (شیب ۸٫۳٪) جبران شود.
رعایت این نسبت باعث می‌شود حرکت ویلچر بدون نیاز به نیروی زیاد یا خطر برگشت انجام شود.
🔹 تضمین دسترس‌پذیری واقعی
هدف از نصب رمپ، صرفاً ایجاد مسیر جایگزین نیست، بلکه باید امکان استقلال و تردد ایمن برای کاربر فراهم شود.
در بسیاری از ساختمان‌ها رمپ وجود دارد، اما به‌دلیل زاویه‌ی زیاد، عرض کم یا فقدان نرده ایمنی، عملاً غیرقابل استفاده است.
رعایت استانداردها به معنی احترام به کرامت انسانی و برابری در دسترسی است.
🔹 انطباق با مقررات شهری و استاندارد ملی
در ایران و بسیاری از کشورها، مقررات ملی ساختمان (به‌ویژه مبحث ۴ و ۲۲) به الزام طراحی مناسب برای افراد کم‌توان تأکید دارند.
ساختمان‌های عمومی، مراکز درمانی، اداری و آموزشی در صورت نداشتن رمپ استاندارد، نمی‌توانند گواهی پایان کار یا مجوز بهره‌برداری دریافت کنند.
🔹 ارتقاء کیفیت فضا و ارزش اجتماعی ساختمان
وجود رمپ استاندارد، نشانه‌ی طراحی انسانی و اجتماعی است و به اعتبار سازنده یا مالک ساختمان می‌افزاید.
در بسیاری از پروژه‌های معماری مدرن، رمپ‌ها بخشی از هویت بصری و مسیر حرکتی اصلی طراحی می‌شوند، نه صرفاً یک افزونه‌ی اجباری.
✅ نتیجه:
رعایت استاندارد در طراحی رمپ ویلچر، فقط مسئله‌ای فنی نیست؛ بلکه موضوعی انسانی، قانونی و اجتماعی است.
رمپ استاندارد، دسترسی را از حالت نمادین به امکانی واقعی و پایدار تبدیل می‌کند.
۲. زاویه شیب و طول رمپ در فضاهای مختلف
مهم‌ترین عامل در طراحی یک رمپ ویلچر ایمن، زاویه‌ی شیب آن است.
شیب رمپ تعیین می‌کند که کاربر با چه میزان نیرو می‌تواند بالا برود یا پایین بیاید و چقدر خطر لغزش یا برگشت وجود دارد.
در طراحی اصولی، همیشه بین ارتفاع مورد نظر و طول رمپ تعادل برقرار می‌شود تا حرکت نرم و ایمن باشد.
🔹 استاندارد بین‌المللی (ADA – آمریکا)
مطابق با دستورالعمل ADA (Americans with Disabilities Act):
- برای هر ۱ متر ارتفاع باید حداقل ۱۲ متر طول رمپ در نظر گرفته شود.
یعنی شیب ۸٫۳٪ یا نسبت ۱:۱۲ استاندارد ایده‌آل است. - اگر فضا محدود است و طول کافی وجود ندارد، در شرایط خاص (رمپ موقت یا کوتاه)،
حداکثر شیب می‌تواند تا ۱۰٪ (۱:۱۰) افزایش یابد، اما فقط برای ارتفاع کمتر از ۱۵ سانتی‌متر.
🔹 استاندارد اروپایی (EN 12183 و ISO 21542)
در اروپا نیز اصول مشابهی رعایت می‌شود:
- شیب توصیه‌شده برای رمپ‌های دائم ۵٪ تا ۸٪ است.
- برای رمپ‌های موقت یا قابل حمل، حداکثر تا ۱۰٪ مجاز است.
- هر ۹ متر طول رمپ باید یک پاگرد استراحت با طول حداقل ۱٫۵ متر داشته باشد.
🔹 استاندارد ملی ایران
در مبحث ۴ مقررات ملی ساختمان (طراحی فضا برای معلولان)، موارد زیر آمده است:
- حداکثر شیب رمپ در مسیرهای اصلی: ۸٪
- حداقل عرض رمپ: ۱٫۲۰ متر
- طول مجاز هر بخش رمپ بدون پاگرد: ۹ متر
- فاصله بین پاگردها: حداقل ۱٫۵ متر طول و ۱٫۵ متر عرض
این استانداردها برای رمپ ورودی ساختمان، طبقات هم‌کف و ارتباط بین سطوح داخلی کاربرد دارند.
🔹 تفاوت بین فضاهای عمومی و خانگی
| نوع فضا | شیب مجاز | طول رمپ | توضیح |
|---|---|---|---|
| ادارات و مراکز درمانی | حداکثر ۸٪ | تا ۱۲ متر در هر بخش | ایمنی و استراحت میان‌راه الزامی است |
| مدارس و مراکز آموزشی | حداکثر ۶٪ | تا ۱۰ متر | مناسب برای استفاده کودکان یا ویلچرهای دستی |
| فضاهای خانگی | تا ۱۰٪ | بسته به فضا (۳ تا ۵ متر) | در مسیرهای کوتاه و کم‌ارتفاع مجاز است |
| رمپ قابل حمل (موقت) | تا ۱۲٪ | کوتاه‌تر از ۲ متر | برای خودرو یا استفاده موقت، همراه با نرده |
🔹 محاسبه سریع شیب رمپ (فرمول کاربردی)
برای محاسبه‌ی طول رمپ:
طول رمپ = ارتفاع × ۱۲ (برای شیب استاندارد ۸٫۳٪)
مثلاً اگر اختلاف ارتفاع ۶۰ سانتی‌متر باشد:
طول رمپ = ۶۰ × ۱۲ = ۷۲۰ سانتی‌متر (۷٫۲ متر)
✅ نتیجه:
زاویه‌ی شیب مناسب، تفاوت بین رمپی قابل‌استفاده و رمپی خطرناک را رقم می‌زند.
هرچقدر رمپ طولانی‌تر و شیب ملایم‌تر باشد، امنیت و استقلال کاربر ویلچر بیشتر خواهد بود.
۳. عرض مناسب رمپ برای ویلچر و واکر
عرض رمپ، دومین عامل کلیدی در طراحی ایمن و استاندارد رمپ ویلچر است.
عرض ناکافی باعث می‌شود کاربر نتواند ویلچر را به‌درستی هدایت کند، از لبه رمپ خارج شود یا هنگام عبور دو نفر (کاربر و همراه) فضای کافی نداشته باشد.
🔹 استاندارد جهانی (ADA, ISO 21542)
مطابق با استاندارد ADA آمریکا و ISO 21542 اروپا:
- حداقل عرض رمپ برای عبور یک ویلچر باید ۹۰ سانتی‌متر (۰٫۹ متر) باشد.
- برای عبور هم‌زمان ویلچر و همراه یا واکر، عرض ۱٫۲۰ تا ۱٫۵۰ متر توصیه می‌شود.
- در ورودی ساختمان‌ها و مراکز پرتردد، حداقل ۱٫۵ متر الزامی است تا چرخش ویلچر یا عبور متقابل امکان‌پذیر باشد.
🔹 استاندارد ملی ایران
طبق مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان ایران:
- حداقل عرض رمپ در ساختمان‌های عمومی و درمانی: ۱٫۲۰ متر
- در فضاهای مسکونی کوچک و ویلاها (در صورت محدودیت فضا): ۱ متر قابل قبول
- اگر رمپ دارای نرده یا جان‌پناه است، عرض مفید (میان دو نرده) باید حداقل ۱ متر خالص باشد.
🔹 عرض مناسب بر اساس نوع استفاده
| نوع فضا | عرض پیشنهادی | توضیح |
|---|---|---|
| خانه یا ویلا | ۱ تا ۱٫۲ متر | مناسب برای ویلچر تکی یا واکر |
| درمانگاه‌ها، بیمارستان‌ها | ۱٫۵ متر | عبور هم‌زمان بیمار و همراه |
| ادارات و مدارس | ۱٫۲ تا ۱٫۵ متر | تردد زیاد و عبور دو نفر |
| رمپ‌های موقت یا قابل حمل | حداقل ۹۰ سانتی‌متر | برای استفاده در ورودی خودرو یا پله کوتاه |
🔹 فضای جانبی ایمن
در هر دو سمت رمپ باید حداقل ۵ سانتی‌متر لبه یا گارد (Curb Edge) وجود داشته باشد تا در صورت لغزش، چرخ ویلچر از سطح رمپ خارج نشود.
در رمپ‌های بدون جان‌پناه یا دارای شیب زیاد، نصب نرده ایمنی با ارتفاع ۹۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر الزامی است.
🔹 نکته طراحی
اگر رمپ در فضای محدود اجرا می‌شود، می‌توان با دو بخش رمپ متقاطع (L یا U شکل) و پاگرد میانی،
ضمن رعایت عرض ۱ متر، مسیر طولانی‌تری با شیب ملایم‌تر ایجاد کرد.
✅ نتیجه:
عرض رمپ تنها به اندازه‌ی عبور ویلچر محدود نیست؛ بلکه باید فضای ایمن، روان و بدون برخورد با دیوار یا نرده را فراهم کند.
در طراحی اصولی، حداقل ۱٫۲ متر عرض توصیه می‌شود تا استفاده از رمپ برای همه‌ی کاربران — از کودک تا سالمند — آسان و ایمن باشد.
۴. سطح رمپ و الزامات ضدلغزش
سطح رمپ همان جایی است که ارتباط مستقیم بین کاربر و سازه برقرار می‌شود؛
هر نقص در جنس، بافت یا شیب عرضی آن می‌تواند باعث لغزش ویلچر، سرخوردن سالمندان یا از بین رفتن کنترل حرکت شود.
به همین دلیل، انتخاب مصالح مناسب و رعایت جزئیات فنی سطح رمپ، اهمیت حیاتی دارد.
🔹 جنس مناسب سطح رمپ
بر اساس استانداردهای ADA (آمریکا) و EN 12183 (اروپا)، جنس سطح رمپ باید:
- سخت، پایدار و مقاوم در برابر فرسایش باشد.
- در شرایط خیس، همچنان ضدلغزش (Non-slip) باقی بماند.
- امکان حرکت روان چرخ ویلچر را بدون گیرکردن یا لرزش فراهم کند.
مواد رایج و مناسب عبارت‌اند از:
- کفپوش اپوکسی با بافت زبر مخصوص رمپ
- سنگ گرانیت یا سرامیک زبر (ضد لغزش R11 یا بالاتر)
- ورق آلومینیوم آج‌دار (Checker Plate) برای رمپ‌های فلزی
- کفپوش لاستیکی دندانه‌دار یا PVC صنعتی برای رمپ‌های داخلی
🔹 ویژگی‌های سطح استاندارد
| ویژگی | مقدار یا توضیح استاندارد |
|---|---|
| شیب عرضی (به پهلو) | حداکثر ۲٪ (برای خروج آب بدون لغزش) |
| زبری سطح (ضریب اصطکاک) | حداقل ۰٫۶ در حالت خشک، ۰٫۸ در حالت مرطوب |
| شکاف بین مصالح | کمتر از ۱۳ میلی‌متر تا چرخ ویلچر در آن گیر نکند |
| لبه رمپ | دارای کر curb حداقل ۵ سانتی‌متر برای جلوگیری از افت چرخ |
| آب‌روها یا کانال‌ها | خارج از مسیر حرکتی ویلچر باشند |
🔹 تمهیدات ضدلغزش در فضاهای مختلف
| نوع فضا | جنس پیشنهادی سطح | نکته کلیدی |
|---|---|---|
| داخلی (خانه یا کلینیک) | PVC یا اپوکسی زبر | نرمی سطح برای حرکت بی‌صدا |
| خارجی (ورودی ساختمان) | گرانیت زبر یا بتن برس‌خورده | مقاومت بالا در برابر باران |
| رمپ فلزی پرتابل | آلومینیوم آج‌دار با چسب ضدلغزش | سبک، مقاوم، قابل حمل |
| رمپ کنار پارکینگ یا حیاط | بتن با رنگ ضد لغزش و شیب عرضی مناسب | جلوگیری از جمع شدن آب |
🔹 نگهداری و نظافت سطح رمپ
حتی بهترین رمپ‌ها هم اگر سطحشان با گردوغبار، روغن یا آب پوشیده شود، خطرناک می‌شوند.
بنابراین باید:
- هر هفته سطح رمپ تمیز و خشک شود.
- در رمپ‌های بیرونی، شیارهای دفع آب یا زهکشی جانبی تعبیه شود.
- در زمستان، از نمک ضدیخ مخصوص سطوح بتنی استفاده شود تا به پوشش رمپ آسیب نرسد.
✅ نتیجه:
رمپ ایمن فقط با محاسبه‌ی شیب ساخته نمی‌شود؛
بلکه سطح ضدلغزش، زهکشی مناسب، و نگهداری منظم عناصر مکملی هستند که ایمنی واقعی کاربران ویلچر را تضمین می‌کنند.
۵. نرده‌ها، جان‌پناه و حفاظ‌های جانبی در رمپ ویلچر
رمپ بدون نرده و جان‌پناه، حتی اگر شیب و عرض استانداردی داشته باشد، ناایمن و ناقص محسوب می‌شود.
نرده‌ها علاوه بر حمایت فیزیکی کاربران ویلچر و سالمندان، حس اطمینان و کنترل بیشتری هنگام حرکت ایجاد می‌کنند.
🔹 ارتفاع استاندارد نرده رمپ
بر اساس استانداردهای ADA (آمریکا)، ISO 21542 (اروپا) و مبحث ۴ مقررات ملی ساختمان ایران:
| نوع استفاده | ارتفاع از سطح رمپ | توضیح |
|---|---|---|
| برای کاربران بزرگسال | ۹۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر | ارتفاع نرده اصلی |
| برای کودکان یا مراکز آموزشی | ۶۰ تا ۷۵ سانتی‌متر | نرده دوم در ارتفاع پایین‌تر |
| برای رمپ‌های دوطرفه | نرده باید در هر دو سمت رمپ نصب شود | حتی اگر یک سمت دیوار دارد |
در رمپ‌های طولانی‌تر از ۳ متر یا دارای اختلاف ارتفاع بیش از ۳۰ سانتی‌متر، وجود نرده الزامی است.
🔹 ویژگی‌های طراحی نرده استاندارد
- سطح نرده باید گرد، صاف و بدون لبه تیز باشد.
- قطر مناسب نرده بین ۳ تا ۵ سانتی‌متر است تا به‌راحتی در دست قرار گیرد.
- نرده باید حداقل ۳۰ سانتی‌متر قبل از شروع رمپ و بعد از انتهای آن ادامه داشته باشد تا کاربر هنگام ورود و خروج کنترل بیشتری داشته باشد.
- اتصال نرده به زمین یا دیوار باید کاملاً محکم و بدون برآمدگی خطرناک باشد.
- در رمپ‌هایی که کنار دیوار نصب می‌شوند، فاصله نرده از دیوار باید ۴ تا ۵ سانتی‌متر باشد تا دست به‌راحتی در آن فضا قرار گیرد.
🔹 جان‌پناه و حفاظ جانبی
در کنار نرده، وجود جان‌پناه (Side Curb) برای جلوگیری از خروج چرخ ویلچر ضروری است.
بر اساس استاندارد:
- ارتفاع جان‌پناه از سطح رمپ باید حداقل ۵ سانتی‌متر باشد.
- در رمپ‌های بیرونی، جان‌پناه می‌تواند تا ۱۰ سانتی‌متر افزایش یابد تا مانع پاشش آب یا گل شود.
- در فضاهای عمومی، لبه رمپ و جان‌پناه باید رنگ متضاد (مثلاً زرد یا قرمز) داشته باشند تا برای افراد کم‌بینا قابل تشخیص باشد.
🔹 استفاده از حفاظ شفاف در فضاهای مدرن
در طراحی‌های معاصر، به‌جای نرده فلزی، از شیشه سکوریت لمینت‌شده یا پلی‌کربنات ضدضربه به‌عنوان حفاظ جانبی استفاده می‌شود.
این نوع حفاظ ضمن حفظ ایمنی، جلوه‌ای زیبا و هماهنگ با معماری مدرن ایجاد می‌کند.
✅ نتیجه:
نرده‌ها و جان‌پناه‌ها بخش تزئینی رمپ نیستند؛ بلکه عنصر اصلی ایمنی آن محسوب می‌شوند.
رمپ بدون حفاظ جانبی مانند پله بدون دستگیره است — ممکن است زیبا به نظر برسد، اما در واقع خطرناک است.
۶. فضاهای استراحت (پاگردها) در رمپ‌های طولانی
رمپ‌هایی که بیش از چند متر طول دارند، اگر به‌صورت پیوسته و بدون توقف طراحی شوند، می‌توانند برای کاربر ویلچر، بسیار خسته‌کننده و خطرناک باشند.
به همین دلیل، در تمامی استانداردهای جهانی، وجود پاگردهای افقی در فواصل مشخص الزامی است تا کاربر بتواند در مسیر بالا یا پایین رفتن، استراحت و کنترل حرکت داشته باشد.
🔹 هدف از طراحی پاگرد در رمپ
- امکان توقف و استراحت کاربر ویلچر بدون خطر برگشت یا لغزش
- تغییر جهت مسیر رمپ (در حالت L یا U شکل) برای صرفه‌جویی در فضا
- افزایش ایمنی در زمان بارندگی یا لغزندگی سطح
- ایجاد نقطه مناسب برای نصب درب ورودی یا نرده اضافی
🔹 استاندارد ابعاد پاگرد
بر اساس ADA (آمریکا)، ISO 21542 (اروپا) و مبحث ۴ مقررات ملی ساختمان ایران:
| نوع فضا | حداقل طول پاگرد | حداقل عرض پاگرد | توضیح |
|---|---|---|---|
| بین دو بخش رمپ مستقیم | ۱۵۰ سانتی‌متر | برابر با عرض رمپ | برای توقف کامل ویلچر |
| در محل تغییر جهت (L یا U شکل) | ۱۵۰ × ۱۵۰ سانتی‌متر | — | برای چرخش کامل ویلچر |
| در ورودی ساختمان یا درب خروجی | ۱۸۰ × ۱۸۰ سانتی‌متر | — | برای ورود و مانور راحت |
📏 قاعده کلی:
هر ۹ متر طول رمپ باید حداقل یک پاگرد استراحت داشته باشد.
🔹 ویژگی‌های طراحی پاگرد ایمن
- سطح پاگرد باید کاملاً افقی و بدون شیب باشد.
- کف آن باید همانند سطح رمپ، ضدلغزش و دارای زهکشی مناسب باشد.
- در پاگردهایی که در فضای باز قرار دارند، نصب جان‌پناه ۵ تا ۱۰ سانتی‌متری در لبه‌ها الزامی است.
- اگر پاگرد در محل تغییر جهت است، باید فضای کافی برای چرخش دایره‌ای ویلچر به قطر ۱۵۰ سانتی‌متر وجود داشته باشد.
🔹 نکات اجرایی در رمپ‌های چندبخشی
- در رمپ‌های بلند داخل بیمارستان یا مراکز درمانی، پاگردها معمولاً هر ۶ تا ۸ متر تعبیه می‌شوند.
- در ویلاها یا خانه‌ها، پاگردها می‌توانند بخشی از طراحی زیبایی‌شناسی مسیر باشند — مثلاً با گل‌کاری، نیمکت یا نورپردازی نرم.
- اگر رمپ در فضای بیرونی قرار دارد، بهتر است پاگردها کمی پهن‌تر از رمپ طراحی شوند تا مانور ویلچر آسان‌تر باشد.
✅ نتیجه:
پاگردهای میان‌راه، علاوه بر ایجاد استراحت برای کاربران، ایمنی رمپ را چندین برابر می‌کنند.
رمپ طولانی بدون پاگرد، مانند پله‌برقی بدون سکوی توقف است؛ شاید کار کند، اما خسته‌کننده، خطرناک و از نظر استاندارد غیرقابل‌قبول است.
۷. استانداردهای رمپ در فضاهای عمومی (ادارات، مراکز درمانی، مدارس)
رمپ در فضاهای عمومی فقط وسیله‌ای برای عبور ویلچر نیست؛
بلکه بخشی از حقوق شهروندی و الزامات طراحی دسترس‌پذیر (Accessibility Design) محسوب می‌شود.
در واقع، هر ساختمان عمومی باید طبق ضوابط ملی و بین‌المللی، امکان استفاده ایمن از رمپ برای همه افراد — از سالمندان و معلولان تا والدین با کالسکه — را فراهم کند.
🔹 ۱. استانداردهای کلی طراحی رمپ در اماکن عمومی
| مورد | مقدار یا الزام استاندارد |
|---|---|
| حداکثر شیب رمپ | ۱:۱۲ (یعنی به ازای هر ۱ متر ارتفاع، ۱۲ متر طول رمپ) |
| حداکثر طول هر بخش رمپ بدون پاگرد | ۹ متر |
| حداقل عرض رمپ | ۱۲۰ سانتی‌متر برای عبور یک ویلچر، ۱۸۰ سانتی‌متر برای عبور دو ویلچر روبه‌رو |
| حداقل ارتفاع جان‌پناه | ۵ سانتی‌متر |
| حداقل ارتفاع نرده‌ها | ۹۰ سانتی‌متر |
| فاصله نرده تا دیوار | ۴ تا ۵ سانتی‌متر |
| نوع سطح | ضدلغزش، مقاوم در برابر رطوبت، بدون مانع برجسته |
| فضای چرخش ویلچر در ابتدا و انتهای رمپ | حداقل قطر ۱۵۰ سانتی‌متر |
🔸 طبق مبحث ۴ مقررات ملی ساختمان ایران و استاندارد ADA آمریکا،
هیچ ورودی عمومی نباید فقط با پله طراحی شود؛ رمپ یا بالابر باید حتماً وجود داشته باشد.
🔹 ۲. ویژگی‌های خاص در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها
در بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها، رمپ‌ها باید برای عبور برانکارد و ویلچر هم‌زمان مناسب باشند.
ویژگی‌ها:
- عرض حداقل ۱۸۰ سانتی‌متر
- سطح رمپ از جنس بتن زبر یا سنگ گرانیت با پوشش ضدلغزش
- نصب نرده دوطرفه با قطر مناسب دست بیمار
- وجود پاگرد استراحت هر ۶ متر
- روشنایی کافی با شدت نور حداقل ۱۰۰ لوکس
🔹 ۳. استانداردهای رمپ در مدارس و اماکن آموزشی
در مدارس، طراحی رمپ‌ها باید با توجه به سن و توانایی حرکتی دانش‌آموزان انجام شود:
- ارتفاع نرده‌ها: دو ردیف، یکی در ارتفاع ۶۵ سانتی‌متر برای کودکان و دیگری ۹۰ سانتی‌متر برای بزرگسالان.
- سطح رمپ نرم و بدون لبه تیز، با رنگ متضاد در ابتدا و انتها برای تشخیص بصری.
- شیب کمتر از ۱:۱۵ برای ایمنی بیشتر.
- فضای جانبی کافی برای کمک‌یار یا معلم در کنار دانش‌آموز ویلچری.
🔹 ۴. رمپ در ساختمان‌های اداری و مراکز عمومی
در ساختمان‌های اداری، طراحی رمپ علاوه بر کارکرد فنی، باید زیبایی بصری و هماهنگی با معماری فضا را حفظ کند.
ویژگی‌های کلیدی:
- ترکیب رمپ با پله و فضای سبز یا مسیر پیاده‌رو برای ادغام طبیعی.
- استفاده از پوشش سنگی، بتن تزیینی یا فلز برس‌خورده با رنگ ملایم.
- تعبیه تابلو راهنما یا علامت “دسترس‌پذیر” در ورودی رمپ.
- شیب حداکثر ۸٪ (برای فضاهای داخلی ادارات کوچک‌تر).
🔹 ۵. استانداردهای رمپ در مراکز تجاری و ایستگاه‌ها
در فضاهایی با ترافیک بالا و مسیرهای طولانی مثل مراکز خرید، مترو، ترمینال یا فرودگاه:
- رمپ باید دوطرفه و دارای سطح زبر صنعتی باشد.
- سیستم گرمایش سطحی یا زهکشی خودکار برای جلوگیری از لغزش در زمستان ضروری است.
- در تقاطع رمپ و مسیر پیاده، از نوار هشدار لمسی (Tactile paving) برای راهنمایی نابینایان استفاده شود.
- رمپ‌های فلزی باید دارای پوشش ضدزنگ و دستگیره گرم‌لمس (Thermal Grip) باشند.
✅ نتیجه:
رعایت استانداردهای رمپ در فضاهای عمومی فقط یک انتخاب مهندسی نیست؛
بلکه بخشی از عدالت اجتماعی و معماری انسانی است.
رمپ مناسب یعنی هر انسان، صرف‌نظر از توان جسمی، بتواند آزادانه و ایمن در فضاها حرکت کند.
۸. رمپ در خانه‌ها و ساختمان‌های مسکونی
در خانه‌های دوبلکس، ویلاها، و ساختمان‌هایی که آسانسور ندارند، رمپ یکی از بهترین راه‌حل‌ها برای ایجاد دسترس‌پذیری برای سالمندان، افراد کم‌توان و کاربران ویلچر است.
اما برخلاف فضاهای عمومی، رمپ‌های خانگی باید در عین رعایت استاندارد، با معماری داخلی و محدودیت‌های فضا نیز سازگار باشند.
🔹 ۱. هدف از نصب رمپ در ساختمان‌های مسکونی
- ایجاد مسیر جایگزین برای پله‌ها در ورودی یا بین طبقات نیم‌سطح
- امکان تردد ویلچر، واکر یا چرخ خرید خانگی
- افزایش ارزش ملک با طراحی مناسب برای سالمندان و خانواده‌های چندنسلی
- پیشگیری از خطر سقوط در خانه‌هایی با اختلاف سطح زیاد بین فضاها
🔹 ۲. شیب استاندارد رمپ خانگی
در محیط‌های مسکونی که فضای زیادی در اختیار نیست، شیب رمپ می‌تواند کمی بیشتر از استاندارد عمومی باشد، اما باید همچنان ایمن باقی بماند.
| نوع استفاده | شیب مجاز | توضیح |
|---|---|---|
| عبور ویلچر به‌صورت خودران | ۱:۱۲ (۸٫۳٪) | بهترین حالت ایمن |
| عبور ویلچر با کمک همراه | ۱:۱۰ (۱۰٪) | در صورت محدودیت فضا |
| رمپ‌های کوتاه در ورودی ساختمان | ۱:۸ (۱۲٫۵٪) | فقط برای اختلاف سطح کم (زیر ۳۰ سانتی‌متر) |
📏 مثال: برای اختلاف ارتفاع ۶۰ سانتی‌متر، طول رمپ باید حداقل ۷٫۲ متر باشد.
🔹 ۳. عرض و ابعاد رمپ‌های خانگی
- عرض حداقل: ۹۰ سانتی‌متر برای عبور ویلچر
- عرض توصیه‌شده: ۱۲۰ سانتی‌متر (در صورت امکان)
- پاگرد بین دو بخش رمپ: حداقل ۱۵۰ × ۱۵۰ سانتی‌متر
- لبه جانبی (Curb): حداقل ۵ سانتی‌متر ارتفاع برای جلوگیری از خروج چرخ
در خانه‌هایی که فضای محدودی دارند، رمپ می‌تواند به شکل L یا U طراحی شود تا در مسیرهای کوتاه‌تر جا بگیرد.
🔹 ۴. جنس سطح رمپ و نکات ایمنی
سطح رمپ باید مقاوم، قابل شست‌وشو و ضدلغزش باشد.
گزینه‌های مناسب برای فضاهای مختلف:
- فضای بیرونی: بتن برس‌خورده، سنگ تیشه‌ای، موزاییک شیاردار یا فلز آج‌دار
- فضای داخلی: سرامیک مات ضدلغزش یا پوشش PVC با بافت زبر
- رمپ‌های چوبی یا کامپوزیت: باید پوشش ضدآب و نوار لاستیکی برای اصطکاک بهتر داشته باشند.
⚠️ از استفاده از سنگ صیقلی یا کفپوش براق در رمپ‌ها خودداری کنید — حتی اگر زیبا باشد، خطرناک است.
🔹 ۵. نرده و دستگیره‌های کناری
- نصب نرده در هر دو سمت رمپ الزامی است، حتی در رمپ‌های کوتاه‌تر از ۳ متر.
- ارتفاع نرده: ۹۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر
- قطر مناسب دستگیره: ۳ تا ۵ سانتی‌متر
- جنس پیشنهادی: استیل ضدزنگ یا آلومینیوم با پوشش ضدسایش
- انتهای نرده باید به سمت دیوار یا زمین خم شود تا لباس یا کیف به آن گیر نکند.
🔹 ۶. طراحی زیبایی‌شناسانه در رمپ‌های مسکونی
رمپ نباید لزوماً ظاهری صنعتی داشته باشد.
با طراحی مناسب، می‌توان آن را بخشی از دکوراسیون خانه یا محوطه ویلا ساخت:
- استفاده از گل‌کاری یا نورپردازی LED در کناره‌ها
- طراحی رمپ با کفپوش هماهنگ با مسیر پیاده‌روی حیاط یا تراس
- استفاده از رمپ تاشو یا پرتابل آلومینیومی در ورودی‌هایی با اختلاف سطح کم
🔹 ۷. رمپ‌های داخلی برای اختلاف سطح جزئی
در خانه‌های مدرن، رمپ‌های کوچک بین اتاق‌ها، حیاط و تراس طراحی می‌شود.
این رمپ‌ها معمولاً طول ۱ تا ۲ متر دارند و شیب حدود ۵٪ دارند تا بدون احساس شیب، تردد راحت شود.
✅ نتیجه:
رمپ در خانه‌ها، فقط وسیله‌ای برای تردد ویلچر نیست؛ بلکه نشانه‌ای از طراحی انسان‌محور و احترام به همه‌ی اعضای خانواده است.
رمپ خانگی استاندارد یعنی خانه‌ای که همه بتوانند در آن راحت، ایمن و مستقل زندگی کنند.
۹. تفاوت استانداردهای داخلی با مقررات بین‌المللی (ADA, ISO)
در حالی‌که اصول کلی طراحی رمپ ویلچر در سراسر جهان مشابه است — یعنی ایجاد مسیر ایمن، شیب ملایم و دسترس‌پذیری برای همه افراد — اما بین استانداردهای ایران و نهادهای بین‌المللی مانند ADA (آمریکا) و ISO (سازمان استاندارد بین‌المللی) تفاوت‌هایی در جزئیات ابعاد، مصالح، و الزامات اجرایی وجود دارد.
در ادامه این تفاوت‌ها را به‌صورت مقایسه‌ای بررسی می‌کنیم:
🔹 ۱. شیب رمپ (Slope Ratio)
| مرجع | حداکثر شیب مجاز | توضیح |
|---|---|---|
| ADA (آمریکا) | ۱:۱۲ (۸٫۳٪) | استاندارد پایه برای عبور ویلچر خودران |
| ISO 21542:2011 | ۱:12 تا ۱:15 | برای مسیرهای داخلی شیب کمتر توصیه می‌شود |
| مبحث ۴ مقررات ملی ساختمان ایران | ۱:۱۲ تا ۱:۱۰ | در فضاهای محدود، شیب بیشتر مجاز است |
📏 نتیجه: استاندارد ایران نسبت به ADA در شرایط خاص کمی انعطاف‌پذیرتر است، اما این افزایش شیب ممکن است خستگی یا لغزش کاربر را افزایش دهد.
🔹 ۲. عرض رمپ
| مرجع | حداقل عرض رمپ | توضیح |
|---|---|---|
| ADA | ۹۱٫۵ سانتی‌متر (۳ فوت) | برای یک ویلچر |
| ISO | ۱۲۰ سانتی‌متر | توصیه برای عبور ایمن‌تر |
| ایران | ۱۰۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر | برای مسیرهای داخلی، حداقل ۱ متر پذیرفته شده است |
در فضاهای عمومی مانند بیمارستان و مدرسه، ایران نیز همانند ADA، عرض ۱۲۰ سانتی‌متر را الزامی می‌داند.
🔹 ۳. پاگرد (Landing Platform)
| مرجع | حداقل اندازه | فاصله مجاز بین دو پاگرد |
|---|---|---|
| ADA | ۱۵۰×۱۵۰ سانتی‌متر | هر ۹ متر طول رمپ |
| ISO | ۱۵۰×۱۵۰ سانتی‌متر | هر ۱۰ متر طول رمپ |
| ایران | ۱۴۰×۱۴۰ تا ۱۵۰×۱۵۰ سانتی‌متر | هر ۹ متر طول رمپ |
در عمل، تفاوت ایران و ADA در چند سانتی‌متر است و هر دو تأکید دارند که رمپ بدون پاگرد طولانی نباشد.
🔹 ۴. سطح رمپ و ویژگی‌های ضدلغزش
- ADA: سطح رمپ باید “Firm, Stable, Slip-resistant” باشد و در بارندگی ایمن بماند.
- ISO: الزام به تست مقاومت لغزش (Slip Resistance Test) طبق استاندارد ISO 10545-17.
- ایران: فقط در سطح توصیه ذکر شده و عدد مشخصی برای اصطکاک یا ضریب لغزش ارائه نشده است.
🔸 یعنی در ایران هنوز شاخص کمی برای ضدلغزش بودن (مثلاً R9 تا R13) مانند اروپا تعیین نشده است.
🔹 ۵. نرده‌ها و جان‌پناه
| مرجع | ارتفاع نرده | الزامات دیگر |
|---|---|---|
| ADA | ۸۶ تا ۹۶ سانتی‌متر | نرده دوطرفه الزامی |
| ISO | ۹۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر | نرده دوگانه برای کودکان و بزرگسالان |
| ایران | حداقل ۹۰ سانتی‌متر | نرده دوطرفه در رمپ‌های بالای ۳ متر توصیه شده (نه اجباری) |
📌 در ADA، نرده دوطرفه همیشه الزامی است؛ در ایران فقط در رمپ‌های خاص توصیه می‌شود.
🔹 ۶. رنگ‌گذاری و هشدار بصری
- ADA و ISO: استفاده از نوار هشدار لمسی (Tactile paving) در ابتدا و انتهای رمپ برای نابینایان الزامی است.
- ایران: هنوز این الزام به‌صورت عمومی اجرا نمی‌شود و بیشتر در پروژه‌های خاص (مثل مترو یا بیمارستان‌ها) رعایت می‌شود.
🔹 ۷. مصالح و نگهداری
در استانداردهای بین‌المللی، نگهداری دوره‌ای رمپ‌ها بخشی از الزامات است،
در حالی که در مقررات ایران نگهداری مستمر رمپ‌ها (مثل نظافت سطح، تعمیر نرده یا زهکشی) فقط در قالب توصیه آمده است، نه اجبار قانونی.
🔹 جمع‌بندی مقایسه‌ای
| حوزه | ایران | ADA | ISO |
|---|---|---|---|
| شیب | ۱:۱۲ تا ۱:۱۰ | ۱:۱۲ | ۱:۱۲ تا ۱:۱۵ |
| عرض | ۱۰۰ تا ۱۲۰ cm | ≥۹۱٫۵ cm | ≥۱۲۰ cm |
| پاگرد | هر ۹ متر | هر ۹ متر | هر ۱۰ متر |
| نرده دوطرفه | توصیه‌شده | الزامی | الزامی |
| هشدار نابینایان | نادر | الزامی | الزامی |
| ضدلغزش | بدون عدد فنی | الزامی | عددی (R9–R13) |
✅ نتیجه:
مقررات ایران از نظر ساختار، به ADA و ISO نزدیک است، اما در جزئیات فنی و سطح الزام اجرا هنوز فاصله دارد.
حرکت به سمت استانداردهای بین‌المللی، نه فقط کیفیت رمپ‌ها را بالا می‌برد، بلکه به ایجاد شهری انسانی‌تر و فراگیرتر کمک می‌کند.
۱۰. خطاهای رایج در اجرای رمپ ویلچر
طراحی رمپ ویلچر اگرچه در ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما در عمل جزئیات فنی و انسانی زیادی دارد.
در بسیاری از ساختمان‌ها، رمپ‌ها به‌دلیل بی‌توجهی به استانداردها، مصالح نامناسب یا طراحی نادرست عملاً غیرقابل‌استفاده می‌شوند.
در این بخش به مهم‌ترین خطاهای رایج و پیامدهای آن‌ها اشاره می‌کنیم 👇
🔹 ۱. شیب بیش از حد مجاز
رایج‌ترین خطا در ایران، شیب تند رمپ است؛ بسیاری از طراحان برای صرفه‌جویی در فضا، طول رمپ را کوتاه می‌کنند که نتیجه آن افزایش خطر لغزش و نیاز به کمک دیگران است.
- 🔸 نتیجه: کاربران ویلچر یا سالمندان نمی‌توانند بدون کمک رمپ را بالا بروند.
- ✅ راه‌حل: نسبت شیب نباید از ۱:۱۲ تجاوز کند؛ برای اختلاف ارتفاع زیاد، رمپ باید در چند بخش با پاگرد طراحی شود.
🔹 ۲. عرض ناکافی مسیر
در ساختمان‌های کوچک یا ورودی مغازه‌ها، رمپ‌ها معمولاً عرض کمی دارند (مثلاً ۶۰ تا ۸۰ سانتی‌متر).
- 🔸 نتیجه: چرخ‌های ویلچر در لبه گیر می‌کند یا عبور در حالت زاویه‌دار انجام می‌شود که بسیار خطرناک است.
- ✅ راه‌حل: حداقل عرض ۹۰ سانتی‌متر برای یک ویلچر و ۱۲۰ سانتی‌متر برای مسیر دوطرفه ضروری است.
🔹 ۳. نبود نرده و جان‌پناه
در بسیاری از رمپ‌های کوتاه، نرده نصب نمی‌شود چون «به‌نظر ضروری نمی‌رسد»، در حالی‌که همین بخش برای ایمنی حیاتی است.
- 🔸 نتیجه: احتمال سقوط از لبه رمپ زیاد است، مخصوصاً در رمپ‌های سنگی یا فلزی.
- ✅ راه‌حل: نصب نرده در هر دو طرف رمپ، حتی در مسیرهای کمتر از ۳ متر، الزامی است.
🔹 ۴. استفاده از مصالح لغزنده
سنگ صیقلی، سرامیک براق یا بتن صاف، در زمان بارندگی یا شست‌وشو باعث لغزش می‌شود.
- 🔸 نتیجه: ویلچر، واکر یا حتی پای افراد عادی سر می‌خورد.
- ✅ راه‌حل: استفاده از سنگ تیشه‌ای، موزاییک شیاردار، بتن برس‌خورده یا پوشش لاستیکی ضدلغزش.
🔹 ۵. نبود پاگرد استراحت
رمپ‌هایی که یک‌سره تا ارتفاع بالا ادامه دارند، برای کاربران خسته‌کننده و خطرناک‌اند.
- 🔸 نتیجه: کاهش کنترل ویلچر در مسیر پایین‌آمدن و افزایش احتمال سقوط.
- ✅ راه‌حل: تعبیه پاگرد افقی به طول ۱۵۰ سانتی‌متر در هر ۹ متر طول رمپ.
🔹 ۶. ارتفاع نادرست در محل اتصال رمپ و زمین
در انتهای بسیاری از رمپ‌ها، اختلاف سطح چند سانتی‌متری با زمین یا کف ورودی وجود دارد.
- 🔸 نتیجه: ویلچر گیر می‌کند یا حرکت نرم قطع می‌شود.
- ✅ راه‌حل: رمپ باید کاملاً هم‌سطح زمین شود (Zero Level Transition).
🔹 ۷. طراحی بدون هماهنگی با مسیر اصلی
در بعضی خانه‌ها و مراکز، رمپ در گوشه یا مسیر نامناسب قرار دارد که استفاده از آن سخت و زمان‌بر است.
- 🔸 نتیجه: کاربران از رمپ استفاده نمی‌کنند چون مسیر طبیعی تردد نیست.
- ✅ راه‌حل: رمپ باید در مسیر اصلی رفت‌وآمد طراحی شود، نه به‌عنوان «گزینه فرعی».
🔹 ۸. نداشتن زهکشی یا شیب عرضی برای تخلیه آب
در رمپ‌های بیرونی، آب باران جمع می‌شود و باعث لغزندگی یا یخ‌زدگی می‌گردد.
- 🔸 نتیجه: لغزش ویلچر یا فرسودگی سطح رمپ.
- ✅ راه‌حل: طراحی شیب عرضی ۱٪ برای خروج آب یا نصب کانال زهکشی در کناره‌ها.
🔹 ۹. نبود علائم بصری برای نابینایان
بسیاری از رمپ‌ها فاقد نوار هشدار رنگی یا بافت لمسی در ابتدا و انتها هستند.
- 🔸 نتیجه: نابینایان متوجه آغاز یا پایان رمپ نمی‌شوند.
- ✅ راه‌حل: استفاده از نوار رنگی متضاد (زرد یا قرمز) و سطح برجسته لمسی (Tactile paving).
🔹 ۱۰. ناهماهنگی زیبایی با طراحی محیط
در بعضی پروژه‌ها، رمپ به‌صورت الحاقی بعد از اتمام ساخت اضافه می‌شود و ظاهر آن با محیط سازگار نیست.
- 🔸 نتیجه: کاهش جذابیت بصری و احساس “دست‌کاری” در فضا.
- ✅ راه‌حل: رمپ باید از مرحله طراحی اولیه در پلان ساختمان در نظر گرفته شود تا با معماری و مصالح هماهنگ باشد.
✅ نتیجه نهایی:
یک رمپ ایمن، فقط با رعایت ابعاد درست ساخته نمی‌شود؛ بلکه باید ترکیبی از طراحی انسانی، ایمنی مهندسی و جزئیات اجرایی دقیق باشد.
خطاهای کوچک در اجرا می‌توانند باعث شوند رمپ، به‌جای راه‌حل، خود تبدیل به مانع شود.
۱۱. جمع‌بندی و توصیه‌های کاربردی برای طراحی و اجرای رمپ استاندارد
طراحی رمپ ویلچر فقط یک الزام فنی نیست، بلکه نمادی از طراحی فراگیر (Inclusive Design) است؛ یعنی توجه به نیازهای تمام افراد جامعه، از کودک و سالمند گرفته تا فرد کم‌توان.
رمپ مناسب می‌تواند مرز میان استقلال و وابستگی باشد — و همین‌جا اهمیت اجرای دقیق آن روشن می‌شود.
🔹 ۱. در طراحی، انسان را محور قرار دهید
پیش از ترسیم پلان یا محاسبه شیب، به کاربری رمپ فکر کنید:
چه کسی قرار است از آن استفاده کند؟ ویلچر دستی یا برقی؟ سالمند یا بیمار؟
این نگاه انسانی باعث می‌شود طرح نهایی، هم ایمن‌تر و هم کاربردی‌تر باشد.
🔹 ۲. استاندارد را حداقل ندانید، بلکه نقطه‌ی شروع بدانید
عددهایی مانند ۱:۱۲ یا عرض ۱۲۰ سانتی‌متر، حداقل‌ها هستند، نه سقف طراحی.
اگر فضا اجازه می‌دهد، رمپ را پهن‌تر و شیب آن را ملایم‌تر در نظر بگیرید تا کاربر تجربه‌ی واقعی راحتی داشته باشد.
🔹 ۳. زیبایی و ایمنی می‌توانند هم‌زمان وجود داشته باشند
رمپ الزاماً نباید صنعتی یا سنگین به نظر برسد.
با استفاده از مصالح مناسب (مثل چوب ضدلغزش، بتن برس‌خورده یا فلز برس‌خورده) و نورپردازی هوشمند می‌توان آن را به بخشی از طراحی لوکس یا مدرن خانه تبدیل کرد.
✨ طراحی رمپ موفق یعنی جایی که زیبایی و عملکرد با هم ادغام شوند.
🔹 ۴. نگهداری را جدی بگیرید
حتی بهترین رمپ‌ها هم بدون نگهداری منظم، خطرناک می‌شوند.
هر ۶ تا ۱۲ ماه یک‌بار باید:
- سطح رمپ از نظر ترک، لغزندگی یا پوسیدگی بررسی شود.
- نرده‌ها، زهکشی و اتصالات کنترل و در صورت نیاز بازسازی شوند.
- پوشش ضدلغزش مجدداً اعمال گردد.
🔹 ۵. رمپ را بخشی از مسیر اصلی کنید، نه اضافه‌شده‌ی بعدی
بسیاری از ساختمان‌ها رمپ را بعد از ساخت اضافه می‌کنند؛ در نتیجه یا زاویه زیاد می‌شود یا ظاهر ناهماهنگ.
راه درست این است که رمپ از ابتدا در نقشه‌ی معماری دیده شود تا هم از نظر فضا و هم از نظر زیبایی در بهترین موقعیت قرار گیرد.
🔹 ۶. تفاوت فضاهای عمومی و خانگی را در نظر بگیرید
در فضاهای عمومی (ادارات، بیمارستان‌ها، مدارس)، الزام به رعایت استانداردهای سخت‌گیرانه وجود دارد.
در فضاهای خانگی، باید بین ایمنی، زیبایی و محدودیت فضا تعادل برقرار شود.
در هر دو حالت، شیب بیش از حد یا سطح لغزنده، مهم‌ترین عوامل خطر هستند.
🔹 ۷. از متخصص کمک بگیرید
طراحی رمپ استاندارد صرفاً با اندازه‌گیری ارتفاع انجام نمی‌شود.
مهندسان معمار، کاردرمانگران (Occupational Therapists) و متخصصان توان‌بخشی می‌توانند در انتخاب ابعاد و مصالح مناسب برای کاربران خاص (مثل بیماران ویلچری یا سالمندان) راهنمای مؤثری باشند.
✅ نتیجه نهایی:
رمپ استاندارد، ترکیب سه عامل است:
علم مهندسی + درک انسانی + زیبایی‌شناسی.
زمانی که این سه در کنار هم قرار می‌گیرند، نتیجه، مسیری ایمن، زیبا و واقعاً قابل‌استفاده برای همه خواهد بود.
دیدگاه شما چیست؟